Η καλύτερη πλευρά των ανθρώπων, του Tristan Garcia

 

Δεν υπάρχει πιο επίκαιρο βιβλίο στις μέρες μας, από αυτό!

Κατέληξα σε αυτή τη διαπίστωση έκπληκτη, καθώς το μυθιστόρημα "Η καλύτερη πλευρά των ανθρώπων" ο Tristan Garcia το έγραψε το 2008 και στην Ελλάδα κυκλοφόρησε τον Οκτώβρη του 2011 από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση της Μαρίας Γαβαλά.

Στο πέρασμα δεκατεσσάρων χρόνων από τον καιρό που γράφτηκε, μεσολάβησε μία μεγάλη Οικονομική Κρίση της χώρας μας και μία πανδημία. Τίποτα από όσα γνωρίζαμε -τουλάχιστον εμείς που είμαστε άνω των 40- δεν είναι πια το ίδιο, η ζωή όπως την ξέραμε στα νεανικά μας χρόνια έχει περάσει, πολύ φοβάμαι, ανεπιστρεπτί.

Τί είναι, λοιπόν, αυτό που κάνει επίκαιρο ένα μυθιστόρημα που αναφέρεται στη δεκαετία του 1980 (αρχικά, γιατί στη συνέχεια στο βιβλίο αναπτύσσονται δυόμισι δεκαετίες), όπου η ελευθερία έκφρασης της σεξουαλικότητας και της ταυτότητας φύλου, η ενεργός δράση των ακτιβιστών και η έντονη πολιτική ζωή αφήνουν το στίγμα τους;

Αυτό που ενώνει το χθες με το σήμερα...

...Είναι η αρρώστια! Τότε ήταν το AIDS, σήμερα είναι ο Covid 19, κι είναι σαν να μην πέρασε μια μέρα... Με τη διαφορά πως τότε αφέθηκαν εκατομμύρια άνθρωποι να πεθάνουν*, ο ιατρικός/επιστημονικός κόσμος κινήθηκε με ρυθμούς χελώνας, διότι θεωρήθηκε η αρρώστια ως η "μάστιγα" της εποχής· και ξέρετε τί σημαίνει η λέξη "μάστιγα", ε; Μαστίγιο σημαίνει, κάτι σαν τιμωρία δηλαδή. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που, μέσα στην ηθική τους κρίση θεώρησαν πως ο ιός HIV ήταν θεόσταλτος και λειτουργούσε τιμωρητικά ενάντια στην ανηθικότητα, τη διαφθορά και τον έκλυτο κοινωνικό βίο, οπότε τον άφησαν να κάνει "κάθαρση". Ποιους δεν θέλουμε γιατί μας χαλάνε την όρεξη όταν τους βλέπουμε; Τους πούστηδες; τα πρεζάκια; όλους αυτούς που σέρνονται ολημερίς κι ολονυχτίς στον βούρκο της αμαρτίας κι αλλάζουν τους ερωτικούς συντρόφους πιο γρήγορα από όσο εμείς αλλάζουμε τα πουκάμισα για να πάμε στην καθωσπρέπει δουλειά μας; τους τραβεστί (τότε έτσι λέγονταν τα τράνς άτομα); τις πουτάνες και τους πόρνους; Εε, εκεί που θα κάνουμε επιχειρήσεις τύπου "αρετή" κάθε τρεις και λίγο, αφήνουμε έναν ιό, δόξα τω θεώ που μας τον έστειλε για να κάνει τη δουλειά του, να τους βγάλει από τη μέση· κι εμείς μπορούμε να συνεχίσουμε να ισχυριζόμαστε -πλένοντας τα χέρια στον λευκό, καθαρό, πορσελάνινο νεροχύτη μας- ότι "η Επιστήμη, κύριοι! Η επιστήμη, κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί, ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό!"... Μπούρδες δηλαδή, που κόστισαν αθώες ζωές. Έτσι συνέβησαν όμως τα πράγματα, τότε.

Παρασύρθηκα, με συγχωρείτε. Το παθαίνω αυτό όταν με πνίγει το δίκιο... Τί λέγαμε; Α, ναι! Για το μυθιστόρημα του Tristan Garcia, Η καλύτερη πλευρά των ανθρώπων.

Είναι ένα βιβλίο που θα το κλείσεις και θα έχεις περισσότερα ερωτήματα από όσα είχες πριν το διαβάσεις. Όχι για την υπόθεση του βιβλίου, αλίμονο, αυτή είναι σαφέστατη. Πρόκειται για τις σχέσεις δύο ζευγαριών, ενός ομόφυλου κι ενός ετερόφυλου, από το 1980 έως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2000. Χαρισματικά, τολμώ να πω, αν και ο χρόνος τον έχει έτσι κι αλλιώς δικαιώσει, ο συγγραφέας χτίζει τους χαρακτήρες των ηρώων του. Έχουν βάθος και άποψη, έχουν όραμα, είναι δραστήριοι ερωτικά, κοινωνικά και πολιτικά, τολμούν να σχεδιάζουν το μέλλον τους αλλά και να συνθηκολογούν με το παρελθόν τους. Είναι ήρωες που ελκύουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και το κρατούν αμείωτο μέχρι το τέλος. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους αλλά και με το φιλικό τους περιβάλλον είναι η χαρά της ψυχοθεραπευτικής! Σχέσεις αγάπης-μίσους, προδοσίας και πάθους, πίστης, ανταπόδοσης, λατρείας, ανοησίας, ξιπασιάς, απληστίας, ζήλειας, κακίας... Όλα όσα περνούν από τις καρδιές των ανθρώπων, δηλαδή.

Τα ερωτήματα που σε μένα δημιουργήθηκαν έχουν να κάνουν καθαρά με τη φιλοσοφική διάσταση του βιβλίου. Αγγίζει νευρώνες του εγκεφάλου ευαίσθητους, ξυπνά συναισθηματικούς δεσμούς που, ίσως, η μνήμη να μην έχει απόλυτα ευνοήσει, περνά πότε ελαφροπάτητα και πότε προκαλώντας θόρυβο πάνω από τις αξίες σου, τα ιδανικά σου, το Είναι σου όλο. Φέρνει άνω κάτω το Εγώ σου. Πολλή δουλειά για ένα βιβλίο, θα μου πεις. Κι όμως, τη φέρνει εις πέρας άξια. Σε αναστατώνει, όχι απαραίτητα επειδή το θέλει αλλά επειδή μπορεί! Αυτό, αυτό κράτησέ το! Ξέρεις γιατί; Επειδή ταράζει με τρόπο ανεπαίσθητο όλα όσα έχεις έως τώρα δεδομένα.

Τα κοινά σημεία με την εποχή του Covid τώρα θα σου πω, αυτά που βρήκα εγώ τουλάχιστον στο βιβλίο. Το διατυπώνω και το ξεκαθαρίζω πως πρόκειται για την προσωπική μου άποψη, μεγάλοι άνθρωποι είμαστε, εσύ μπορεί να τα δεις αλλιώς τα πράγματα διαβάζοντάς το, ας μην χαλάσουμε τις καρδιές μας, ναι; Ναι.

Η ηθική της ευθύνης ή η ευθύνη της ηθικής

Είχε πλάκα σε ένα σημείο της μετάφρασης, όπου το barebacking ειπώθηκε ως "άνευ σέλας", κυριολεκτικά δηλαδή. Ωστόσο, όλοι -οι μυημένοι- γνωρίζουμε ποιου είδους σεξ είναι το bareback: το ακάποτο. Δηλαδή, χωρίς καπότα, χωρίς προφύλαξη, άνευ προφυλακτικού. Την εποχή που το AIDS θέριζε, αυτό ήταν μία δολοφονική πράξη, ειδικά όταν ο έχων τον ιό δεν έμπαινε στον κόπο να ενημερώσει τον ερωτικό παρτενέρ του για να μην χαλάσει την ατμόσφαιρα. Η αναγγελία θετικότητας του ιού ισούταν με την αναγγελία θανάτου του φορέα του.

Τότε, λοιπόν, υπήρχαν κάποιοι ριζοσπαστικοί τύποι που θεωρούσαν πως η καμπάνια υπέρ του προφυλακτικού ήταν ουσιαστικά καμπάνια κατά της ελευθερίας τους! Συνέχισαν να κάνουν έρωτα δίχως να έχουν το νου τους στον θάνατο ή φλερτάροντας άγρια μαζί του, την ανευθυνότητά τους την ανήγαγαν σε ύψιστη πολιτική πράξη, εκστασιάζονταν διαδηλώνοντας και ουρλιάζοντας την άρνησή τους να υποταχθούν σε αυτό που θεωρούσαν ως έναν άλλο τρόπο φακελώματος από το κράτος, διχάζοντας την κοινωνία, μπερδεύοντας τον κόσμο, απομακρύνοντάς τον από την αλήθεια. Και μετά πέθαιναν.

Συνειρμικά δεν μπορεί να μην κάνει ένας υγιής νους τη σύγκριση με το σήμερα και τους αρνητές του εμβολίου και του εμβολιασμού ως πράξη ηθικής αλληλεγγύης: το κάνω, εμβολιάζομαι, όχι μόνο για να προστατέψω τον εαυτό μου αλλά για να προστατέψω κι εσένα...

Ο κόσμος μας έχει για μία ακόμη φορά στην ιστορία, διχαστεί. Κήνσορες και θεράποντες ξεφύτρωσαν μέσα σε μία νύχτα, τα στρατόπεδα δημιουργήθηκαν, οι ακτιβιστές έλαβαν θέσεις μάχης.

Νοιαζόμαστε για την ανεξαρτησία μας. Δεν είμαστε σκυλιά που τα σέρνουν από το λουρί.

Κι αναρωτιέμαι. Ο κόσμος αντιδρά για χάρη της ίδιας της αντίδρασης, τελικά; Αντιδρά για να μην ενσωματωθεί, να μην ομογενοποιηθεί, να μην αφομοιωθεί; Αντιδρά για να διατηρήσει την ανεξαρτησία/ελευθερία του; Ή μήπως, όλα γίνονται για τη διατήρηση και μόνο, ενστικτωδώς (και βλακωδώς κάποιες φορές) του δίπολου "άσπρο-μαύρο" για την έξαψη, την ηδονή, τη χαρά να διαφέρει κανείς από ένα σύνολο που θεωρεί ότι είναι το κατεστημένο; Κι αυτό, από μόνο του είναι μία έντονη πολιτική πράξη αντίστασης, ακόμα κι όταν είναι αμφιβόλου ηθικής ή/και λογικής, ακόμα κι όταν οδηγεί μονάχα σε αδιέξοδα...

Τελικά, δεν ξέρω αν κλείνουν ποτέ οι λογαριασμοί μας με το παρελθόν ή αν, απλώς, η ιστορία τραγικά επαναλαμβάνεται.

Υπάρχουν όμως πολλοί τρόποι πίστης για να είσαι προδότης και τρόποι πολύ προδοτικοί για να μένεις πιστός.

* 38 χρόνια μετά, οι νεκροί από τον HIV/AIDS υπολογίζονται σε 32 εκατομμύρια. Οι θεραπείες είναι υπό συνεχή βελτίωση, ο ιός δεν σκοτώνει, ωστόσο πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν το σεξ χωρίς προφυλάξεις. Η νέα πραγματικότητα, η ζωή μετά τον ιό, δημιούργησε νέες "κινηματικές" ομάδες όπως αυτή των bug chasers (άτομα που θέλουν να κολλήσουν τον ιό για να ζουν με τα επιδόματα που δίνει το κράτος ή για οποιονδήποτε άλλο δικό τους λόγο) και των gift givers (τα άτομα που, κατόπιν συμφωνίας με τον δέκτη, μεταδίδουν τον ιό), ενώ πάντα υπάρχει η πράξη αντίστασης των barebackers, των ατόμων που επιμένουν πως το σεξ είναι απόλαυση μόνο δίχως τη χρήση προφυλακτικού. Ό,τι κι αν επιλέγετε στη ζωή σας, ναι, είναι δικαίωμά σας, μα σας παρακαλώ πολύ να προσέχετε!...

** Χρησιμοποιώ λέξεις βαριές στο άρθρο, λέξεις που κάποιοι από εσάς θα θεωρήσετε υβριστικές. Συγχωρέστε με, αλλά το ίδιο κάνει και ο συγγραφέας στο βιβλίο. Θέλησα να ακολουθήσω τη ροή, χωρίς να θέλω να σας προσβάλω.

*** Τα αποσπάσματα που χρησιμοποιώ, είναι από το βιβλίο.