Το απροστάτευτο, του Παναγιώτη Μέντη

 

Διαβάζω από το οπισθόφυλλο:

Βόρεια Ελλάδα. Μέσα της δεκαετίας του ογδόντα. Οι ιαχές και τα συνθήματα “αλλαγή στην εξουσία”, σπρωγμένα από τον Βαρδάρη, βουλιάζουν στη θάλασσα.
Η εύπορη ελληνική επαρχία, κρυμμένη στην αυτάρκεια-νάρκη της, προσπαθεί με κάθε τρόπο να ζεστάνει την παγωνιά της μοναξιάς της.
Μια δήθεν έκρηξη της πολιτιστικής ανάπτυξης χρησιμεύει ως τέλειο άλλοθι και καμουφλάρισμα ερωτικών διαστροφών και απωθημένων. Στη σκιά του Παγγαίου και της Ροδόπης, σε σεμινάρια υποκριτικής, ο Μπρέχτ στριμώχνει και παρενοχλεί σεξουαλικά τη Γκόλφω.
Μέσα σ’ ένα ανθρώπινο τοπίο -εφιαλτικά αφελές ή εφιαλτικά πωρωμένο;- γίνεται η παράξενη συνάντηση δύο αντρών.
Ο ένας με τις εμμονές και τις νευρώσεις δημοσίου υπαλλήλου της επαρχίας, ο άλλος με το άγχος και το φόβο του λαθρομετανάστη.
Τι πρέπει να κρύψουν;
Από τι πρέπει να κρυφτούν;
Χαμένες παρτίδες, μητριές πατρίδες και άγριες καταστάσεις, που αλίμονο αν σε συναντήσουν “απροστάτευτο”.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2007 από τις εκδόσεις Κέδρος, μα έτυχε να το διαβάσω πρόσφατα ( μία μέρα μετά το Υλικό καθαρισμού, του Μιχάλη Κατράκη, θέλοντας ν' αποδιώξω το βάρος από το στέρνο μου διαβάζοντας κάτι ευχάριστο). Και το διάβασα μονορούφι, παρόλες τις 214 σελίδες του, μέσα σε ένα πρωινό· τόσο γρήγορα κυλά η ροή του, δεν κουράζει τον αναγνώστη. Η γλώσσα του είναι εύκολη και εύπεπτη, κι όλο το πάρε-δώσε του βιβλίου έχει να κάνει με την  - αρρωστημένα -  αποκρύπτουσα σχέση δύο αντρών, του Λευτέρη και του Γρηγόρη. Ο πρώτος είναι Έλληνας, δημόσιος υπάλληλος (καθηγητής σε σχολείο), με μία ζωή στρωμένη και απόλυτα οργανωμένη σε σημείο ιδεοψυχαναγκασμού, κι ο έτερος είναι Βούλγαρος που έχει έρθει στην Ελλάδα (μιλάμε για τα μέσα της δεκαετίας του '80, να θυμίσω) παράνομα, για να βρει ένα μεροκάματο και να επιβιώσει σε όσο το δυνατόν καλύτερες συνθήκες από ότι επικρατούν στη χώρα του.

Σε όλο το βιβλίο, πλην του τέλους, είναι αδύνατον να μην αισθανθώ την αύρα του Γκάρθ Γκρίνγουελ  στο μυθιστόρημα "Αυτό που σου ανήκει", το οποίο όμως κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 2016 (από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Τόνιας Κοβαλένκο). Είναι σαν οι δύο συγγραφείς να αφηγούνται την ίδια ιστορία, ελαφρώς διαφοροποιημένη...  Κι αυτό μου έφερε στο νου την καθόλα αληθής έκφραση που λέει πως  "στην Τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση. Παίρνεις κάτι από εκεί που κάποιος άλλος το άφησε και -αν είσαι ικανός- το πηγαίνεις ένα βήμα πιο πέρα." 

Ο συγγραφέας θίγει τα κοινωνικά δίπολα που διαχρονικά ταλανίζουν το συγγραφικό γίγνεσθαι, βολεμένος - αβόλευτος, άγριος κι εξημερωμένος, ημεδαπός και ξένος, πολιτισμένος κι απολίτιστος... Ορμητικά τα θίγει, συχνά υπονοώντας την ερωτική έλξη που έφερε κοντά αυτούς τους δύο, αταίριαστους κατά τα άλλα, ανθρώπους, κι άλλοτε αναφέροντας ανοιχτά το ερωτικό στοιχείο, θέλοντας όμως να δείξει πόσο αδιόρατη κάποιες φορές είναι η γραμμή που χωρίζει το Εγώ από το Άλλο, τον θύτη από το θύμα· και πόσο εύκολα μπορούν οι ρόλοι ν' αλλάξουν, βεβαίως. Μυθοπλασία ή όχι, η νουβέλα του Παναγιώτη Μέντη ακουμπά στην ελληνική πραγματικότητα μιας δεκαετίας πληθωρικής σε όλα της, εκτός από την αλήθεια. Η υποκριτική γίνεται κομμάτι αναπόσπαστο της επιβίωσης, ώστε να εδραιωθούν πολιτικά και κοινωνικά status, οι άνθρωποι κρύβουν καλά τα μυστικά τους και κρύβονται, ακόμα -κυρίως- κι από τον εαυτό τους. 

Τα πράγματα ήταν φως φανάρι σοβαρά. έπρεπε να ρωτήσει, να ενδιαφερθεί. Φαινόταν στη ματιά του άλλου, που παρακαλούσε: "Εγώ σου στήνω σκηνικό. Σου στέλνω σήματα ότι βουλιάζω"... "Τέρμα οι θεατρινισμοί και τα τερτίπια που ξεσηκώνεις από τη Δυναστεία στην τηλεόραση και από τα άθλια μπουλβαράκια που αλωνίζουνε την επαρχία και τα μοστράρεις σαν συμπεριφορά υπεράνω, Λευτεράκη", σκέφτηκε ο Λευτέρης. "Τέντωσε τ' αυτιά σου κι άκου με προσοχή τί τρέχει, αλλιώς μπορεί και να την έβαψες".

Μετουσιώνεται, άραγε, ποτέ το άκρατο ερωτικό πάθος σε αγάπη; Ή πάντα θα περικλείεται από κάτι το βρώμικο, το πονηρό κι απρεπές, μέχρι να σβήσει; Με απασχολεί πολύ, πάντα, εκείνη η στιγμή που συμβαίνει ανεπαίσθητα κι όμως επηρεάζει απόλυτα το υπόλοιπο του βίου μας. Η τραγική στιγμή που η αγάπη στρέφεται εναντίον του εαυτού της μετουσιώνοντας την ενέργειά της σε μίσος... Η στιγμή που όλα τα απωθημένα γυρνούν και παίρνουν την εκδίκησή τους, μεταμορφώνοντας το πρώην λατρεμένο πρόσωπο του συντρόφου σε ένα άλλο, άγνωστο και μισητό. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, θα πείτε. Μπορεί. Δεν έχω αποφασίσει...