Νιάου, Μπενίτο Πέρεθ Γκαλντός

 

Από το οπισθόφυλλο:

Καυστική σάτιρα της γραφειοκρατικής ζωής της Μαδρίτης των τελών του 19ου αιώνα, το Νιάου είναι ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του μεγάλου Ισπανού συγγραφέα Μπενίτο Πέρεθ Γκαλντός. Η διαφθορά και η αυθαιρεσία, η απληστία και η ηθική αποχαλίνωση, η υποκρισία και η ιδιοτέλεια, θίγονται με λεπτομερή και γλαφυρό τρόπο με κεντρικό άξονα την ιστορία ενός δημοσίου υπαλλήλου που χάνει τη δουλειά του. Το Νιάου είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του ισπανικού ρεαλισμού, ένα κομμάτι της Ισπανίας, όπως έλεγε ο συγγραφέας, η ψυχολογική ανατομία ενός ανθρώπου και μιας κοινωνίας, ένα έργο τόσο επίκαιρο και οικουμενικό που θα μπορούσε να έχει γραφτεί στην εποχή μας και για εμάς.

Σκέψεις, πάνω σε όσα διάβασα:

Η ελευθερία βούλησης δεν είχε καμία απολύτως θέση σ' αυτές τις εμπιστευτικές κουβέντες. Η εξωτερική, ορατή γυναίκα επιδιδόταν ασυναίσθητα σε μια σειρά από ενέργειες όπως οι υπνοβάτες, ενώ η εσωτερική γυναίκα παρέμενε αδέσμευτη, σε απόσταση, έτοιμη να πράξει ωθούμενη από πιο ανθρώπινα συναισθήματα.

Δεν ξέρω για εσάς, δεν ξέρω πώς μεγαλώσατε και τί σας νουθετούσε η δική σας μάνα. Εγώ πάντως πολλά δεν έμαθα από τη δική μου, εκτός από το να κρύβομαι. Ήταν κανόνας στο σπίτι που μεγάλωσα. Έπρεπε να μάθω καλά να κρύβω τί άνθρωπος είμαι, τί άνθρωπος γίνομαι με το πέρασμα των χρόνων από πάνω μου. Η συμβουλή που με συνόδεψε από τις πρώτες μου -ερωτικές- σχέσεις ακόμα, η συμβουλή όχι μόνο της μάνας αλλά και άλλων θηλυκών του κύκλου της, ήταν "ο άντρας να σε ξέρει από τη μέση και κάτω". Έτσι λειτουργούσαν τότε. Έτσι μάθαιναν να υπάρχουν, προφανώς, σε μία ανδροκρατούμενη κοινωνία όπου ο λόγος τους δεν μετρούσε διαφορετικά κι έπρεπε να μάθουν να χειρίζονται και να εκμεταλλεύονται τα θέλγητρά τους, κι εμμέσως να εκμεταλλεύονται τον πόθο των αρσενικών. Κάπως έτσι, με την πονηριά δηλαδή και με τους ενδιάμεσους τρόπους που τους γινόταν βίωμα, μάθαιναν να περνάει το δικό τους: υπογείως.

[...] το να έχεις  έναν τέτοιο σύζυγο ήταν σαν να έχεις μια βεντάλια, μια παραμάνα ή κάποιο άλλο πολύ εύχρηστο και συνάμα αδιάφορο αντικείμενο.

Κι αφού οι μανάδες μας μεγάλωσαν με την προτροπή των δικών τους μανάδων να πάρουν ένα "καλό παιδί για σύζυγο, με καλή δουλειά, που να τις τρέφει και να μην μιλάει πολύ, για να τον κουμαντάρουν εύκολα" (όλες - ή σχεδόν όλες - με αυτόν τον ευγενή πόθο αναθράφηκαν), δημιούργησαν άθελά τους ένα υποείδος αρσενικού: εκείνον τον άντρα που "φέρει το θηλυκό του" ως κορώνα επί κεφαλής, τον άβουλο και υπάκουο κουβαλητή, που τον ήθελαν όμως να παίρνει στο κρεβάτι και τον ρόλο του επιβήτορα αρκεί να μην αγριεύει και να μην βγάζει τις "διαστροφές" του: ίσα-ίσα δηλαδή για την αναπαραγωγική διαδικασία, για να τις κάνει μάνες, ώστε να μην μπορεί να πει ο κόσμος ότι δεν επιτέλεσαν τον ρόλο τους (γιατί αυτό διδάσκονται οι γυναίκες από τα μικράτα τους, ας μην το ξεχνάμε, ότι ο ρόλος τους είναι να φέρνουν στον κόσμο παιδιά, ως αναπαραγωγικές μηχανές).

Πολύ βαρύ φορτίο για έναν άνθρωπο, αν μου επιτρέπετε... Το νόμισμα όμως έχει πάντα δύο όψεις. Κι έτσι, ενώ οι γυναίκες μάθαιναν να μεταχειρίζονται την πονηριά ως μέσω χειρισμού του αρσενικού του σπιτιού τους, εκείνοι (οι άντρες) αναζητούσαν στην αυθεντικότητα ενός άλλου χαρακτήρα αυτό που το θηλυκό τους δεν ήξερε ή δεν ήθελε να τους προσφέρει: τη συντροφικότητα, την ειλικρινή κατανόηση των αναγκών τους, αλλά και την ελεύθερη από συμβάσεις και στερεότυπα ερωτική επαφή. Κοινώς,  ξενοπηδούσαν.

Μέχρι που κάτι άλλαζε εντός του "ασφαλή" πεδίου μίας οικίας, κάτι διατάρασσε την -επισφαλή όσο και εικονική- οικογενειακή γαλήνη. Ένας αναπάντεχος έρωτας; Μία αλλαγή επαγγελματική; Κάτι, τέλος πάντων, που προκαλούσε ρωγμές στο οικοδόμημα, άλλαζε τις συνήθειες κι έφερνε τριγμούς. Όταν, ας πούμε, άλλαζε η επαγγελματική δραστηριότητα ή έπαυε εντελώς (όπως συμβαίνει στο Νιάου), με αποτέλεσμα ο ρόλος του κουβαλητή να πάει στράφι. Ή, όταν μπαφιασμένος ο άντρας από την υποκρισία που επικρατούσε στο σπιτικό του αποφάσιζε πως η ζωή είναι μικρή κι έπρεπε να τη ζήσει χωρίς τους εξαναγκαστικούς συμβιβασμούς και τα πρέπει της κοινωνίας που τον ήθελαν υποζύγιο μίας κατάστασης από την οποία μονάχα νεκρός θα δραπέτευε. Όταν έδινε μία κι έχυνε την καρδάρα με το γάλα που μάζευε χρόνια, δηλαδή, επειδή -το ένιωθε- πως η Πατριαρχεία τον είχε εγκλωβίσει.

Η άλλη πλευρά 

Ίσως σου φανούν περίεργα όσα λέω, ίσως ήδη το φεμινιστικό σου ένστικτο να έχει αρχίσει να με βρίζει, γι' αυτό ας εξηγηθώ καλύτερα: Πάντα υπάρχει και η άλλη πλευρά μίας ιστορίας! Είμαι της άποψης ότι πίσω από έναν βιαστή, κακοποιητή, ανέντιμο άντρα, αλλά και πίσω από κάθε "ευνουχισμένο", καταθλιπτικό, αυτοκαταστροφικό, ανασφαλή, λιγόψυχο άντρα, υπάρχει μία γυναίκα: η μάνα του! Η πηγή... Από όπου πολλά κακά του χαρακτήρα του, των συνήθειών του αλλά και τα ίδια τα πιστεύω και οι παγιωμένες του απόψεις, προέρχονται. Να με συμπαθάτε, αλλά αυτή είναι η άποψή μου. Οι μητέρες, όλων μας οι μητέρες, φέρουν μεγάλο μερίδιο της ευθύνης αυτού που είμαστε. Όλα τα μηνύματα που μας έχουν περάσει μέσα από τη δική τους ζωή, είτε συνειδητά είτε εντελώς ασυνείδητα, μας έγιναν βίωμα, έγιναν το υλικό με τον οποίο χτίσαμε σιγά-σιγά τον τωρινό (κι ίσως και τον μελλοντικό) εαυτό μας.

1888-Σήμερα

Ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει από την εποχή που ο Γκαλντός έγραψε το Νιάου, δυστυχώς, κι αυτό ισχύει οικουμενικά, γι' αυτό και το έργο του είναι διαχρονικό. Σήμερα στάθηκα περισσότερο στις γυναίκες του βιβλίου επειδή όταν πρωτοκυκλοφόρησε το Νιάου στην Ελλάδα (το 2018, από τις εκδόσεις Βακχικόν, σε μετάφραση Τάσου Ψάρρη) ελάχιστα γράφτηκαν γι' αυτό καθώς ο Γκαλντός δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα μας παρόλο που θεωρείται ο δεύτερος εθνικός συγγραφέας, μετά τον Θερβάντες, της Ισπανίας. Κι αυτά που γράφτηκαν τότε στάθηκαν περισσότερο στη γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Γκαλντός αναφορικά με τα θηλυκά της ιστορίας του.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας κι ας μην αναζητούμε την πολιτική ορθότητα ακυρώνοντας έργα που θεωρούνται κλασικά κι έχουν πάντα κάτι να μας διδάξουν. Αντίθετα θα συμβούλευα όλους εμάς να μάθουμε να κοιτάμε ολόγυρά μας, στρέφοντας την προσοχή μας περισσότερη ώρα στους οικείους μας, στη ζωή που μας ανήκει και στους δικούς μας ανθρώπους. Στον τρόπο που μας μεγάλωσαν. Για να αλλάξει ο κόσμος, για να γίνει δικαιότερος για όλους, πρέπει πρώτα να εντοπίσουμε και να αποκωδικοποιήσουμε το Σφάλμα. Μόνο τότε θα έχουμε τη δυνατότητα να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα. Όλα τα άλλα είναι γιαλατζή επαναστάσεις και λόγια του αέρα που συντηρούν, αν μη τί άλλο, το Κακό (με όποια μορφή κι αν αυτό επιλέγει να ενσωματωθεί).

[...] έτσι μαθαίνουμε όλοι σιγά σιγά να περιφρονούμε το Κράτος και να συντηρούμε μέσα μας τη φλόγα της επανάστασης. Όποιος αξίζει, τρώει σκόνη· όποιος δεν αξίζει, τρώει λουκούμι.